10 Μύθοι και Αλήθειες γύρω από τη Σίτιση και το Φαγητό των παιδιών
Η προσχολική ηλικία είναι μια περίοδος ζωής των παιδιών, που υφίστανται πολλές αλλαγές και προκλήσεις όσον αφορά το φαγητό και την έκθεσή τους σε υφές, γεύσεις νέων τροφών. Συχνά, οι γονείς παιδιών νηπιακής και προσχολικής ηλικίας αναφέρουν δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα παιδιά τους σχετικά με την επιλεκτικότητα στο φαγητό, δηλαδή την άρνησή τους να δοκιμάσουν ή ακόμα και να συμπεριλάβουν στη διατροφή τους ολόκληρες ομάδες τροφών, όπως φρούτα, λαχανικά (Cermak et al. 2010).
Στην κατανόηση και τη θεραπεία των Σιτιστικών δυσκολιών παρεμβαίνουν οι εξής μύθοι σχετικά με το φαγητό, οι οποίοι είναι σημαντικό να αποδομηθούν ώστε γονείς και φροντιστές να επαναπροσδιορίσουν τις ανάγκες και τις προκλήσεις με τις οποίες έρχονται αντιμέτωπα τα παιδιά με Διαταραχές Σίτισης.
Μύθος #1: Το φαγητό είναι η Νο1 προτεραιότητα του ανθρωπίνου σώματος
Γιατί είναι λάθος;
Η 1η προτεραιότητα του σώματος είναι η αναπνοή, 2η η σωστή στάση σώματος και μόλις η 3η είναι το φαγητό. Χωρίς την απαραίτητη πρόσληψη οξυγόνου η σίτιση καθίσταται δύσκολή καθώς με κάθε κατάποση ο αεραγωγός σχεδόν κλείνει και το επίπεδο οξυγόνου ελαχίστως μειώνεται. Η αστάθεια σώματος κατά την σίτιση μπορεί να οδηγήσει σε μη αποτελεσματική πρόσβαση-προσέγγιση της τροφής και των σκευών σίτισης (κουτάλι, πιάτο κλπ)- κάτι που μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τις δεξιότητες σίτισης (Ryalls et al, 2016). Αν η αναπνοή ή η στάση σώματος δεν είναι επαρκής και ακριβής τότε η σιτιστική διαδικασία δυσχεραίνεται.
Μύθος #2: Το φαγητό είναι ενστικτώδες
Γιατί είναι λάθος;
Η σίτιση λειτουργεί ενστικτωδώς μόνο κατά τον 1ο μήνα ζωής του ανθρώπου. Από την ηλικία των 3-4 μηνών λειτουργούν κυρίως τα πρώιμα αρχέγονα αντανακλαστικά (όπως αντανακλαστικό της αναζήτησης, εκούσιο πιπίλισμα). Κατά τον 5ο με 6ο μήνα ζωής τα αρχέγονα αντανακλαστικά υποχωρούν και ουσιαστικά μετά τον 6ο μήνα η σίτιση είναι μια κινητική λειτουργία η οποία μαθαίνεται.
Μύθος #3: Η σίτιση είναι μια εύκολή διαδικασία
Γιατί είναι λάθος;
Η σίτιση αποτελείται από διάφορες παραμέτρους καθιστώντας την μια πολύπλοκη και πολυπαραγοντική διαδικασία. Αποτελεί την μοναδική ανθρώπινη λειτουργία κατά την οποία απαιτείται να λειτουργήσουν σε απόλυτη αρμονία όλα τα όργανα και οι μύες, το περιβάλλον, το επίπεδο μάθησης, ανάπτυξης και διατροφής του παιδιού, και τα αισθητηριακά του συστήματα.
Μύθος #4: Η σίτιση είναι μια διαδικασία 2 βημάτων - κάθομαι και τρώω
Γιατί είναι λάθος;
Αποτελεί μια διαδικασία 25-32 βημάτων που αφορά τα Αισθητηριακά Συστήματα. Εν συντομία αρχικά το άτομο να μπορεί να συνυπάρχει με το φαγητό στον ίδιο χώρο (όραση και οσμή), να μπορεί να αλληλεπιδρά με αυτό (με κάποιο σκέυος πχ κουτάλι) ή να το ακουμπά με το χέρι του (αφή), να μπορεί να το γευτεί (γέυση), και τέλος να μπορεί να το φάει.
Μύθος #5: Δεν πρέπει να ακουμπάς ή να παίζεις με το φαγητό σου
Γιατί είναι λάθος;
Το να περιεργάζεται το παιδί το φαγητό του ή να παίζει με αυτό είναι μέρος της διαδικασίας για να εξοικειωθεί με αυτό. Τα παιδιά μέσα από το παιχνίδι μαθαίνουν κι έτσι ενισχύεται η μνήμη, η προσοχή και η δημιουργικότητα. Η πιο αποτελεσματική θεραπεία σίτισης χρησιμοποιεί το παιχνίδι με ένα συγκεκριμένο σκοπό, αυτόν δηλαδή που θα διδάξει νέες δεξιότητες.
Μύθος #6: Αν το παιδί πεινάει αρκετά θα φάει, δεν θα λιμοκτονήσει
Γιατί είναι λάθος;
Το 2012 τα Δεδομένα Νοσηλείας Παίδων HCUP έδειξαν ότι περίπου 70000 παιδιά νοσηλεύτηκαν στις ΗΠΑ για Αποτυχία Αύξησης Βάρους, μη Φυσιολογική Απώλεια Βάρους (δεν υπήρχε οξεία αιτία) και διαγνώσεις Ελλιπούς Βάρους. Επομένως, καταλήγουμε στο ότι αν ένα παιδί δεν έχει τις δεξιότητες να φάει δεν θα φάει, δεν έχει σημασία πόσο πεινασμένο είναι. Στην σίτιση η όρεξη δεν είναι το «κλειδί» αλλά οι δεξιότητες, άρα η θεραπεία ξεκινάει από την εκπαίδευση, δηλαδή πώς να το μάθουμε να αποκτήσει τις κατάλληλες δεξιότητες.
Μύθος #7: Τα παιδιά πρέπει να τρώνε μόνο 3 φορές τη μέρα
Γιατί είναι λάθος;
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO) τα παιδιά πρέπει να καταναλώνουν 5-6 γεύματα, δηλαδή περίπου κάθε 2 μιση με 3 ώρες κάποιο πλήρες γεύμα ή σνακ προκειμένου να πάρουν τις επαρκείς θερμίδες που απαιτούνται για την ανάπτυξή τους.
Μύθος #8: Αν ένα παιδί δεν τρώει έχει είτε συμπεριφορικό είτε οργανικό πρόβλημα
Γιατί είναι λάθος;
Περίπου το 65-95% των παιδιών με διαταραχή σίτισης αντιμετωπίζουν ένα συνδυασμό συμπεριφορικής και οργανικής αιτίας. Αν ένα παιδί δεν μπορεί να σιτιστεί λόγω συμπτωμάτων που αφορούν την φυσιολογία της κατάποσης μαθαίνει γρήγορα ότι η σίτιση είναι μια επίπονη/δύσκολή διαδικασία για την οποία ενεργοποιεί συμπεριφορές-άμυνες για να την αποφεύγει. Την ίδια στιγμή αν ένα παιδί δεν τρώει λόγω κάποιας συμπεριφορικής αιτίας τότε δεν θα αναπτύξει τις κατάλληλες δεξιότητες που απαιτούνται για την σίτιση και πολύ σύντομα ενδέχεται να αντιμετωπίσει προβλήματα που θα αφορούν την διατροφική του υγεία και ανάπτυξη. Τα προβλήματα σίτισης προκύπτουν από πολυπαραγοντικά αίτια και επομένως αυτή η διχοτόμηση οργανικής έναντι μη οργανικής αιτιολογίας δυσχεραίνει τη δημιουργία ενός επαρκούς θεραπευτικού συστήματος που θα συμπεριλάβει όλες τις απαραίτητες παραμέτρους αντιμετώπισης, ιατρικά προβλήματα, οικογενειακό περιβάλλον και δυσκολίες συμπεριφοράς που σχετίζονται με τη σίτιση (Bryant-Waugh et al, 2010).
Μύθος #9: Συγκεκριμένα φαγητά πρέπει να καταναλώνονται συγκεκριμένες ώρες, πχ φαγητά που τρώμε για πρωινό μόνο το πρωί, φαγητά που τρώμε σε κυρίως γεύματα μόνο το μεσημέρι ή το βράδυ κοκ.
Γιατί είναι λάθος;
Το φαγητό είναι απλά φαγητό! Μια πλήρης και ισορροπημένη διατροφή περιλαμβάνει πρωτεΐνη, υδατάνθρακα, φρούτα και λαχανικά. Το να δαιμονοποιούνται κάποια φαγητά/σνακ που αφενός είναι πιο δελεαστικά για τα παιδιά αφετέρου όμως έχουν μικρή διατροφική αξία ή να χρησιμοποιούνται ως επιβράβευση από τους γονείς για να πείσουν τα παιδιά να φάνε το «σωστό φαγητό» δεν τα βοηθάει, ώστε να μάθουν να έχουν μια υγιή σχέση με το φαγητό τους. Αντιθέτως με αυτό τον τρόπο μαθαίνουν ότι αυτό που προτείνουν οι γονείς είναι «άσχημο» ή «βαρετό/άνοστο» και το φαγητό-επιβράβευση είναι το πολυπόθητο και το αρεστό!
Μύθος #10: Το φαγητό είναι μια κοινωνική κατάσταση κατά την οποία τα παιδιά πρέπει να προσέχουν τους τρόπους τους.
Γιατί είναι λάθος;
Σημασία έχει το φαγητό κι έπειτα οι καλοί τρόποι. Πρωτεύον είναι να μάθουν τα παιδιά τις κατάλληλες δεξιότητες για να τρώνε και όχι το να έχουν καλούς τρόπους συμπεριφοράς κατά τη διάρκεια του γεύματος. Τα γεύματα είναι η κατάλληλη ευκαιρία να μάθουν τα παιδιά να αλληλεπιδρούν με το φαγητό τους και να μάθουν πράγματα γύρω από αυτό, και οι γονείς είναι αυτοί που θα τα διδάξουν. Επομένως, είναι πολύ φυσιολογικό και αναμενόμενο για ένα 6 μηνών βρέφος να λερωθεί με το φαγητό του, καθώς θα το πιάσει, θα το μυρίσει, θα το γευτεί ή θα παίξει με αυτό.
Βιβλιογραφία:
Bryant-Waugh R., Markham L. Kreipe R. E. Walsh T. B (2010). Feeding and eating disorders in childhood. International Journal of Eating Disorders, 43 (2), pp. 98-111. https://doi.org/10.1002/eat.20795
Cermak, S. A., Curtin, C., & Bandini, L. G. (2010). Food Selectivity and Sensory Sensitivity in Children with Autism Spectrum Disorders. Journal of the American Dietetic Association, 110(2), 238–246. https://doi.org/10.1016/j.jada.2009.10.032
Kerwin M. E. (1999). Empirically suppotred treatments in pediatric psychology: severe feeding problems. Journal of Pediatric Psychology, 24(3), pp. 193-214. https://doi.org/10.1093/jpepsy/24.3.193
Levine, A., Bachar, L., Tsangen, Z., Mizrachi, A., Levy, A., Dalal, I., Kornfeld, L., Levy, Y., Zadik, Z., Turner, D., & Boaz, M. (2011). Screening criteria for diagnosis of infantile feeding disorders as a cause of poor feeding or food refusal. Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition, 52(5), 563–568. https://doi.org/10.1097/MPG.0b013e3181ff72d2
Manikam R. & Perman J. A. (2000). Pediatric feeding disorders. Journal of Clinical Gastroenterology, 30(1). https://doi.org/10.1177/088453360001500608
WHO International Classification of Functional, Disability and Health (ICF) categories (2001;2007).
https://sosapproachtofeeding.com/
Το παρόν συντάχθηκε από την Ιωάννα Μπαχά, Λογοθεραπεύτρια-Θεραπεύτρια Σίτισης, Μάρτιος 2023
